Taariikhda Dowladdii Rayidka ahayd 1-dii Luulyo 1960 ilaa 15-kii Oktoobar 1969

Qaybta 4aad

Dhallinyaro, sida aanu soo xusnay ra´iisul-wasaare M.I. Cigaal wuxuu ku qanciyay dowladdii Ingiriiska in iyada uu ka yimaado codsiga soo celinta xiriirkii diblomaasiyadeed oo ay la lahayd Soomaaliya. Diblomaasigii Ingiriiska ahaa (Malcolm Mac-Donald), isaga oo ergey ah ayuu wuxuu la kulmay ra´iisul-wasaare Cigaal. Goor galab ah ayuu ergeygii wuxuu ra´iisul-wasaaraha kula kulmay xafiiskiisii. Labada nin waxaa fadhiga ku weheliyay wasiirkii dibadda Xaaji Faarax Cali. Sheeko gaaban dabadeed, ra´iisul-wasaarihii wuxuu wasiirkii ka codsaday in uu u firaaqeeyo xafiiska si ay u wada-hadlaan isaga iyo ergeyga. Diblomaasiga Ingiriiska ah, qudhiisu waa uu xiiseynayay in wada-hadalka uu marka hore ku ekaado isaga iyo ra´iisul-wasaaraha oo qura.

M.I. Cigaal wuxuu ergeyga martida ah ku adkeeyey, marka la soo celinayo xiriirka labada dal in Ingiriiska uu ka filayo in ay dowladda Soomaaliya taageeraan. Haddii kale waxaa hoos u dhacaya kalsoonida dowladda uu hoggaaminayo. Diblomaasiga ayaa isna ka biya-diiday arinkaas ah kaalmada oo wuxuu sheegey in aanan Ingiriiska laga filan taageero deg-deg ah. Wada-hadalkoodii wuxuu ku dhamaaday saddex qodob oo ah (1) Ingiriiska oo diidey in wax shuruud ah oo hor-dhac ah lagu xiro soo-celinta xiriirka diblomaasiyadeed. (2) Si kasta oo dowladda Soomaaliyeed ay u liidato xaaladdeeda dhaqaale, Ingiriisku ma-noqonayo mid ay ka fishaan dhaqaale lagu kabo danbiisha Soomaaliya. (3) Ingiriisku wuxuu ku dadaalayaa, qaar kamid ah ardayda Soomaaliyeed in uu u fidiyo deeq waxbarasho sanad-dugsiyeedka soo socda ee ah 1968-1969.

Ra´iisul-wasaare Cigaal, in-kasta oo uusan ku qanacin qodobadaas, misana waxaa kala waynaa in xiriirka soo laabto oo Soomaaliya ay ka baxdo ciriiriga siyaasadda dibadda. Waxaa lagu heshiiyay ka-hor intaanan la gaarin 5/ 1- 1978-ka in labada dal ay soo ceshadaan xiriirkii, iyaga oo ka bilaabaya in ay is-dhaafsadaan labadii danjire. Iyada oo dib loo dhigtay wixii wada-hadal ah oo la xiriira kaalmada dhaqaale. Ra´iisul-wasaaraha waxaa loo sheegey in ayan jirin kaalmo wax ku ool ah oo Ingiriisku uu goor dhow ula diyaar yahay Soomaaliya, laakiin markii uu xiriirku hagaago kadib, arinkaas laga wada hali-doono. Iyada oo isla-markaas deeqda loo bixin doono si qun-yar socod ah. Cigaal wuxuu markaas ka codsaday diblomaasigii ergeyga ahaa in uusan warbaahinta gaarsiin in Ingiriisku uusan hadda bixinayn ballan-qaad la xiriira kaalmada dhaqaale. Isagana waa uu ka yeeley.

Muddadii uu ergeygan ku sugnaa magaalo-madaxda Soomaaliya, wuxuu la kulmay madax-wayne Sharmaarke. Subaxnimadii ay taariikhdu ahayd 28/ 12- 1967-kii, ayuu ku booqday Aqalka Soomaalida (Villa Somalo). Ergeygan oo faallo ka bixiyay wada-hadalkii dhex-maray isaga iyo madax-waynaha wuxuu ku sheegey in Cabdi-rashiid uu ahaa ninka xiriirka gooyay markiisii hore. Waxaa kaloo uu ahaa ninka horseedaha ka noqday in siyaasadda Soomaaliya ay la meereysato malluugyada dowladaha reer bariga. Laakiin hadda madax-waynaha ay u muuqato in uu ka soo laabtay aragtidaas oo siyaasaddiisa ay ku socoto marin-meerka dowladaha reer galbeedka. Ergeygan wuxuu faalladiisaas daliil uga dhigay ninka Cabdirashiid uu u doortay ra´iisul-wasaaraha oo ah nin xambaarsan aragtida reer galbeed.

Madax-wayne Sharmaarke qudhiisu wuxuu filayay, mar haddii uu xiriirkii soo laabtay, dowladda Ingiriiska in ay bixiso ballan-qaad ay ku taakuleeneyso dowladda Soomaaliya. Laakiin rajadaasi waxay noqotay mid soo xiranta markii uu la kulmay ergeygii Ingiriiska. Si-kastaba wada-hadalku ha ku dhamaadee, heshiiskaasi wuxuu sabab u noqday xiriir diblomaasiyadeed oo ka dhex-bilawday Soomaaliya iyo Kenya. Labada dal ee deriska ah oo aanan horay wax xiriir ah u lahayn ayaa waxay markiiba bilaabeen in ay safaarado is-dhaafsadaan. Cabdi-raxmaan Axmed Saalax wuxuu ahaa danjirihii ugu horeeyey oo soomaali ah oo Nairobi fariista, kaas oo la magacaabay bishii February 1968. Saddex bil dabadeed Kenya ayaa Iyana dhankeeda ka soo magacawday danjire Xamar u fariista. Shiikh Balale oo ah nin reer xeebeed ah ayuu ahaa danjirihii Kenya ay u magacawdey in uu u fariisto magaalada Xamar.
Qore: Dr. Saadiq Enow
saadiq.enow@gmail.com